جنگ‌ها، همواره آشفتگی‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی‌ای به دنبال دارند. در این بین، آسیب جنگ به کسب و کارهای اینترنتی نیز با آثار مخرب و گسترده‌ای همراه است. در مناطقی که درگیر جنگ هستند، زیرساخت‌های ارتباطی مانند اینترنت، شبکه‌های تلفن همراه و مراکز داده به شدت آسیب می‌بینند یا به‌طور کامل از کار می‌افتند، که این موضوع دسترسی به پلتفرم‌های آنلاین را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. از سوی دیگر، نگرانی‌های امنیتی، مهاجرت اجباری نیروی انسانی متخصص، توقف زنجیره‌های تأمین دیجیتال و کاهش شدید تقاضای بازار از جمله عواملی هستند که موجب افت شدید عملکرد، درآمد و ثبات کسب و کارهای اینترنتی می‌شوند.
کسب‌وکارهایی که به بازار بین‌المللی وابسته‌اند، با تحریم‌های اقتصادی، محدودیت‌های مالی و بی‌اعتمادی کاربران مواجه شده و اغلب ناچار به توقف فعالیت یا تغییر کامل مدل تجاری خود می‌شوند.
جنگ نه‌تنها چالشی برای بقا و رشد کسب و کارهای اینترنتی به‌شمار می‌رود، بلکه روند نوآوری، سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری را نیز در مقیاس وسیع دچار اختلال می‌کند.
4 آسیب جنگ به کسب و کارهای اینترنتی
همچنین بخوانید: راهکارهای امنیت سایبری برای مدیران کسب و کار
جنگ اخیر اثرات قابل‌توجهی بر کسب و کارهای اینترنتی داشت که از چند جنبه می‌توان به آنها پرداخت:
قطعی و محدودیت‌های اینترنت
- کاهش شدید دسترسی کاربران به خدمات آنلاین
- افت درآمد پلتفرم‌های فروش و تبلیغات دیجیتال
- ایجاد اختلال در فرآیندهای کاری شرکت‌هایی که وابسته به سرویس‌های ابری یا ارتباطات بلادرنگ بودند
کاهش امنیت و افزایش ریسک
- تهدید زیرساخت‌های فناوری اطلاعات به دلیل حملات سایبری یا عدم پایداری شبکه
- نگرانی مشتریان نسبت به حفظ داده‌های شخصی
آسیب به منابع انسانی
- عدم دسترسی به محیط کاری آنلاین برای کارمندان دورکار
- مهاجرت یا جابجایی نیروی متخصص به مناطق امن‌تر
افت اعتماد و سرمایه‌گذاری
- تردید سرمایه‌گذاران برای تزریق منابع مالی به کسب‌وکارهای دیجیتال
- کاهش اعتماد عمومی به پایداری خدمات دیجیتال در زمان بحران
در خبر منتشر شده رئال ربات، به اقداماتی که دولت برای کاهش این آضرر و زیان و اعطای تسهیلات به کسب‌وکارهای آسیب دیده در نظر گرفته، اشاره شده است.
تأثیرات جنگ بر روان بازار و رفتار مشتریان
جنگ‌ها با ایجاد ناامنی، بی‌ثباتی و ترس در جوامع، روان بازار را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند و منجر به تغییرات قابل توجهی در رفتار مشتریان می‌شوند. در شرایط بحرانی ناشی از جنگ، مصرف‌کنندگان با کاهش اعتماد به آینده، تمایل خود به خرید کالاها و خدمات غیرضروری را از دست می‌دهند و بیشتر به سمت خریدهای حیاتی، ایمن و کم‌ریسک می‌روند.
عدم اطمینان نسبت به درآمد آینده، احتمال از دست دادن شغل و افزایش هزینه‌های زندگی باعث می‌شود مشتریان رفتارهای محافظه‌کارانه‌تری در خریدهای خود اتخاذ کنند.
به‌علاوه، احساسات جمعی نظیر اضطراب، نگرانی و بی‌اعتمادی نسبت به نهادها و کسب‌وکارها، موجب کاهش وفاداری مشتریان، افزایش گرایش به برندهای محلی یا منابع قابل اطمینان و حتی توقف کامل تعامل با برخی پلتفرم‌ها می‌گردد. نوسانات شدید قیمتی، کاهش دسترسی به محصولات و خدمات و اختلال در زنجیره تأمین نیز تصمیم‌گیری مصرف‌کنندگان را پیچیده‌تر و لحظه‌ای‌تر می‌کند. بنابراین، روان بازار در زمان جنگ دچار آشفتگی‌های عمیق می‌شود و رفتار مشتریان از حالت پیش‌بینی‌پذیر خارج شده و به سمت تصمیم‌گیری‌های عاطفی، محافظه‌کارانه و مبتنی بر بقا سوق پیدا می‌کند.
جنگ نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی را دچار اختلال می‌کند، بلکه تأثیرات عمیقی بر روان بازار و الگوهای رفتاری مشتریان دارد. در ادامه چند اثر کلیدی را بررسی کرده‌ایم :
تغییر در روان بازار
- افزایش نااطمینانی و نوسان در بازار
- کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی به ثبات کسب‌وکارها
- شکل‌گیری فضای ذهنی منفی نسبت به آینده اقتصاد دیجیتال
دگرگونی در رفتار مصرف‌کننده
- کاهش خریدهای اختیاری و تمرکز بر کالاهای ضروری
- گرایش به پلتفرم‌های امن‌تر یا داخلی به دلیل نگرانی از دسترسی
- تأخیر در تصمیم‌گیری‌های خرید به‌خاطر فضای بحرانی
اثرات بلندمدت بر الگوی مصرف
- رشد تقاضا برای خدمات جایگزین (مانند پلتفرم‌هایی با قابلیت آفلاین یا تحویل غیرحضوری)
- تأثیر بحران بر وفاداری مشتریان و تغییر مسیر تعاملات آنلاین
مثال‌هایی از تغییرات رفتاری مشتریان پس از جنگ
همانطور که اشاره کردیم، در دوران پس از جنگ، رفتار مشتریان دچار دگرگونی‌های قابل‌توجهی می‌شود. این تغییرات نه‌تنها در نوع خرید بلکه در نحوه تعامل با برندها و اولویت‌های ذهنی آنها نیز دیده می‌شود. در ادامه چند مثال واقعی و ملموس ذکر می کنیم:
- تمرکز بر کالاهای ضروری: مشتریان به‌جای خریدهای تفریحی یا لوکس، بیشتر به سمت کالاهایی مانند مواد غذایی، دارو، و محصولات بهداشتی گرایش پیدا می‌کنند.
- افزایش حساسیت نسبت به قیمت و ارزش: افراد پس از تجربه بحران، منابع مالی خود را با دقت بیشتری مدیریت می‌کنند و به دنبال کالاهایی با دوام، کاربردی و مقرون‌به‌صرفه هستند.
- اعتماد به برندهای همدل: برندهایی که در دوران جنگ رفتار مسئولانه و انسانی داشتند، در ذهن مشتریان جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کنند. مثلاً برندهایی که پیام‌های همدلی ارسال کردند یا در کمپین‌های امدادی مشارکت داشتند.
- کاهش خریدهای هیجانی: مشتریان پس از بحران، تصمیم‌گیری‌های خرید را با تأمل بیشتری انجام می‌دهند و از خریدهای ناگهانی و احساسی پرهیز می‌کنند.
- گرایش به تجربه خرید ساده و شفاف: فرآیندهای پیچیده خرید یا تبلیغات اغراق‌آمیز دیگر جذاب نیستند. مشتریان ترجیح می‌دهند تجربه‌ای سریع، قابل‌اعتماد و بدون اصطکاک داشته باشند.
- افزایش تعامل انسانی با برندها: پیام‌های شخصی‌سازی‌شده، پشتیبانی همدلانه و ارتباط واقعی با مشتریان، بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. مثلاً ارسال پیام‌هایی مثل «اگر نیاز به پشتیبانی دارید، ما اینجاییم» تأثیر زیادی دارد.
اثرات جنگ بر اکوسیستم مالی
جنگ‌ها معمولاً با موجی از بی‌اعتمادی، نوسان و رفتارهای محافظه‌کارانه در بازارهای مالی همراه‌اند. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر داریم به تأثیرات آن بر بازارهای مالی، ارز و دارایی‌های امن :
تأثیر جنگ بر بازارهای مالی
- افزایش نوسانات شدید: شاخص‌های بورس معمولاً در روزهای ابتدایی جنگ سقوط می‌کنند؛ سرمایه‌گذاران از دارایی‌های پرریسک فاصله می‌گیرند.
- خروج سرمایه از بازارهای سهام: به‌ویژه در کشورهایی که مستقیماً درگیر جنگ هستند، سرمایه‌گذاران به‌سرعت دارایی‌های خود را نقد می‌کنند.
- رشد صنایع دفاعی و انرژی: سهام شرکت‌های تولید تجهیزات نظامی یا نفت و گاز معمولاً در زمان جنگ رشد می‌کنند.
- افت صنایع گردشگری، حمل‌ونقل و فناوری: به دلیل کاهش تقاضا و افزایش هزینه‌ها، این بخش‌ها آسیب‌پذیرترند.
تأثیر جنگ بر ارز
- تقویت ارزهای امن: دلار آمریکا، فرانک سوئیس و ین ژاپن معمولاً در زمان بحران تقویت می‌شوند.
- تضعیف ارز کشورهای درگیر: به دلیل بی‌ثباتی سیاسی، فرار سرمایه و تورم، ارز ملی کشورهایی که درگیر جنگ هستند افت می‌کند.
- افزایش شکاف نرخ رسمی و آزاد: در کشورهایی با کنترل ارزی، جنگ باعث افزایش فاصله بین نرخ رسمی و بازار آزاد می‌شود.
دارایی‌های امن در زمان جنگ
- طلا: به‌عنوان پناهگاه سنتی سرمایه‌گذاران، در زمان جنگ معمولاً با رشد قیمت مواجه می‌شود.
- اوراق قرضه دولتی: به‌ویژه در کشورهایی با اقتصاد باثبات، تقاضا برای اوراق خزانه‌داری افزایش می‌یابد.
- ارزهای دیجیتال با پشتوانه: مانند تتر گلد یا پکس گلد، در برخی بحران‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند.
- املاک مسکونی و دارایی‌های فیزیکی: در برخی کشورها، سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های ملموس و قابل‌حمل مانند ملک یا شمش طلا می‌روند.
راهکارهای سازگاری کسب و کارهای اینترنتی با شرایط بحران جنگ
در شرایط بحرانی ناشی از جنگ، کسب و کارهای اینترنتی برای حفظ فعالیت خود باید رویکردی انعطاف‌پذیر و سریع اتخاذ کنند. یکی از نخستین اقدامات، تقویت زیرساخت‌های فنی مانند استفاده از سرورهای پشتیبان و خدمات ابری چندلایه است که در صورت قطع یا اختلال اینترنت، پایداری خدمات را تضمین کند.
از سوی دیگر، تنوع‌بخشی به کانال‌های ارتباطی نقش مهمی در تداوم ارتباط با مشتریان دارد. بهره‌گیری از پیام‌رسان‌های داخلی و خارجی و ابزارهایی مانند ایمیل و اپلیکیشن‌های آفلاین می‌تواند به حفظ تعاملات کمک کند. همچنین، توسعه نسخه‌های آفلاین سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها در مواقع محدودیت دسترسی بسیار مؤثر است.
در زمینه مالی، برنامه‌ریزی محتاطانه و کاهش هزینه‌های غیرضروری، یکی از راهکارهای کلیدی برای افزایش پایداری کسب‌وکار در بحران‌هاست. ارتباط شفاف و مستمر با مشتریان نیز نقش مهمی در حفظ اعتماد عمومی دارد؛ به‌ویژه اطلاع‌رسانی درباره وضعیت خدمات و ارائه راهکارهای جایگزین در زمان قطعی، به افزایش رضایت مشتریان کمک می‌کند.
همچنین بخوانید: مدیریت بحران چیست؟ (کسب‌وکارهای اینترنتی)
برای سازگاری با بحران‌ها، کسب و کارهای اینترنتی باید رویکردی ترکیبی از آمادگی، انعطاف‌پذیری و نوآوری داشته باشند. در اینجا چند راهکار کلیدی بیان می کنیم:
تدوین استراتژی مدیریت بحران
- تعریف سناریوهای احتمالی بحران و تهیه طرح‌های واکنش سریع
- تشکیل تیم واکنش اضطراری با مسئولیت‌های مشخص
تنوع‌بخشی به کانال‌های ارتباطی و فروش
- استفاده از پلتفرم‌ها و سرورهای جایگزین در صورت اختلال
- حضور در شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان داخلی و خارجی
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های ابری و مقاوم
- بهره‌گیری از خدمات ابری با پشتیبانی چندگانه
- تهیه نسخه‌های پشتیبان منظم از داده‌ها
حفظ ارتباط با مشتریان و کارکنان
- اطلاع‌رسانی شفاف و مستمر در شرایط بحران
- حمایت روانی و عملی از تیم در مواجهه با فشارهای ناشی از بحران
نوآوری در مدل کسب‌وکار
- طراحی خدمات متناسب با شرایط بحرانی (مثلاً آموزش آنلاین در زمان قرنطینه یا ارسال غیرحضوری در مواقع ناامنی)
- استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل رفتار کاربران و انطباق سریع با تغییرات بازار
جدول تأثیرات، مثال‌ها و راهکارها
|
محور اصلی |
تأثیرات مستقیم | مثال‌ها |
راهکارهای پیشنهادی |
| زنجیره تأمین | اختلال در حمل و نقل، کمبود موجودی | کاهش تحویل کالا در اوکراین | تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان |
| هزینه‌های عملیاتی | افزایش هزینه امنیت، بیمه، کارکنان | فشار هزینه در مناطق امن‌تر | ارزیابی ریسک و تدوین برنامه‌های احتمالی |
| رفتار مصرف‌کننده | کاهش تقاضا، احتیاط در خرید | افت فروش خرده‌فروشان | تطبیق مدل کسب‌وکار با بازار محلی |
| زیرساخت‌های دیجیتال | تخریب کابل‌ها و شبکه برق | اختلال در دسترسی اینترنتی | حمایت دولت برای بازسازی زیرساخت |
| امنیت سایبری | افزایش حملات سایبری، تهدید باج‌افزار | نقض داده در کسب‌وکارهای فناوری | تقویت اقدامات امنیت سایبری |
| محدودیت‌های بین‌المللی | تحریم‌ها، افزایش هزینه‌های انطباق | کاهش صادرات دیجیتال | بررسی روش‌های جایگزین حل اختلاف |
| منابع انسانی | جابجایی جمعیت، از دست دادن نیروهای ماهر | کمبود متخصص در فناوری | آموزش نیروی انسانی جدید |
| تراکنش‌های مالی | اختلال در پرداخت آنلاین | مشکل دریافت وجه در مناطق درگیری | استفاده از روش‌های پرداخت جایگزین |
final word
ضربات چندوجهی و عمیقی از طریق سازوکارهای مختلف منجر به آسیب جنگ به کسب و کارهای اینترنتی می‌گردد، که بسته به محل جغرافیایی، صنعت مربوطه و وابستگی به بازارهای بین‌المللی شدت متفاوتی دارد. اختلال در زنجیره‌های تأمین، افزایش هزینه‌های عملیاتی، کاهش تقاضای مصرف‌کننده، تخریب زیرساخت‌های دیجیتال، آسیب‌پذیری بیشتر نسبت به حملات سایبری، اعمال تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، جابجایی جمعیت و از دست دادن نیروی کار ماهر از جمله پیامدهای مستقیم آن هستند که نه‌تنها عملکرد روزانه کسب‌وکارها را مختل می‌کنند بلکه برنامه‌های رشد، سرمایه‌گذاری و نوآوری آنها را نیز با چالش روبرو می‌سازند.
علاوه‌براین، نمونه‌هایی مانند جنگ اوکراین نشان داده‌اند که آثار جنگ حتی در مناطق امن‌تر نیز از طریق فشار بر منابع انسانی و افزایش هزینه‌ها احساس می‌شوند. در چنین فضایی، کسب‌وکارها نیازمند اتخاذ استراتژی‌هایی مانند ارزیابی ریسک، تنوع‌بخشی به زنجیره‌های تأمین، تقویت امنیت سایبری، استفاده از سازوکارهای حل اختلاف و حمایت‌های دولتی هستند تا بتوانند مدل‌های کسب‌وکار خود را مطابق شرایط جدید تطبیق داده و تداوم فعالیت خود را حفظ کنند.
